عید بهار چین

عید بهار چین

عید بهار یا همان 春节(chūnjié) یکی از مهمترین اعیاد در تقویم چینی هاست که از فرهنگ قوم خن(Hànzú) به تمام چین و مناطق گسترده ای در شرق آسیا گسترش یافته است که قدمتی بیش از ۴۰۰۰ سال دارد. بر اساس تقویم کشاورزی، این عید در روز یکم ماه یک قمری جشن گرفته میشود، اما مردم از روز بیست و سوم و چهارم ماه آخر قمری به برگزاری جشن و به جا آوردن آیین ها می پردازند. تعطیلات سال نو معمولا تا روز پانزدهم ماه اول قمری ادامه دارد. چینی ها نیز همانند ما ایرانیان رسوم و آیین های ویژه ای به مناسبت این جشن بزرگ دارند که در ادامه به مهمترین آن خواهیم پرداخت.

۱) استقبال چینی ها از عید بهار با خانه تکانی!( 春节扫尘chūnjié sǎochén)

قوم خن بر اساس تقویم کشاورزی، بازه زمانی بیست و سوم ماه دوازدهم قمری تا شب عید را (sǎochén) “扫尘日”یا “روز غبار روبی” می نامند. شمالی ها به آن (sǎofáng) “扫房”یا خانه تکانی و جنوبی ها نیز به آن  ( dǎnchén) “掸尘”یا غبار تکانی میگویند. در این روزها چینی ها به شستشوی ظروف، آب پاشی و جارو زدن محیط و خانه، شستشوی پرده ها، تمیز کردن وسایل منزل، پاکسازی تار عنکبوت می پردازند. چینی ها طبق سنت های دیرینه با نظافت و تمیز کاری آخرسال با پاکی و طراوت به استقبال بهار می روند. این یکی از نقاط اشتراک فرهنگی  بین چینی ها و ایرانی هاست.

ریشه فلسفی این سنت:

بنابر یک افسانه کهن چینی، سه کالبد روحی به نام سَن خو شِن وجود دارد ( 三户神 Sānhúshēn:  طبق عقاید بودایی و دائویسم سه کالبد روحی منفی که در بدن انسان حلول پیدا کرده و در سر، شکم و پا وجود دارند و مانند سایه همیشه و همه جا در کنار انسان هستند) سن خو شن هرگز از بدن انسان جدا نمی شود، علاقه زیادی به تفرقه افکنی و شایعه پراکنی دارد. کما اینکه حتی در درگاه یو دی (امپراطور آسمانی玉帝yúdì ) به دروغگویی و شایعه پراکنی درمورد زمین می پرداخت، وی سعی داشت زمین را مکانی زشت و ناخوشایند جلوه دهد. در گذر زمان، امپراطور طی گزارش های مخفیانه ای که از سن خو شن دریافت می کرد، زمین را مکانی پر از فساد، گناه و نافرمانی می دانست، حتی شنیده بود که انسان ها مدام به درگاه امپراطور نفرین می فرستند، از او نافرمانی کرده و قصد توطئه علیه دربار را دارند؛ امپراطور از شنیدن این بسیار خشمگین شد و تصمیم گرفت افرادی را که کفر می ورزیدند را شناسایی و اسامی آنها را زیر بام خانه هایشان بنویسد، سپس با تار عنکبوت آنها را نشانه گذاری کند.

امپراطور شب عید به وانگ لین گونگ (王临宫 wánglíngōng) دستور داد تا به زمین برود و هر خانواده ای را که سقف یا گوشه های منزلشان را تار عنکبوت بسته، از دم بکشد. سن خو شن که دید نقشه هایش در حال عملیاتی شدن هستند، بدون در نظر گرفتن درست و غلط، فرصت را غنیمت شمرد و به زمین آمد. قصد داشت تمام خانه ها را با تار عنکبوت نشانه گذاری کند تا وانگ لین گونگ همه را از دم تیغ بگذراند. درست در لحظه ای که سن خو شن داشت شرارت می کرد، زائو جون (灶君zàojūn)  او را دید و به ماجرا پی برد.

سپس با ریش سفیدان و بزرگان هر خانواده مشورت کرد تا در نهایت به یک همفکری خوب رسیدند. تصمیم گرفتند پیش از بازگشت الهه زائو جون به آسمان و تحویل گزارش به امپراطور یو دی، خانه هایشان را پاکسازی کرده و تمام گرد و غبار ها را تمیز کردند، تمامی ورودی پنجره و درها عاری از هر تار عنکبوت بودند؛ مردم به شادی و پایکوبی مشغول شدند و برای سرکشی الهه زائو جون کاملا آماده شدند. آنها خوب می دانستند که الهه زائو جون به خانه های غبار گرفته و نشان شده وارد نمی شود. وانگ لین گونگ نیز وقتی مردم را غرق در شادی و جشن و پاکیزگی دید، بسیار متعجب شد. وی بلافاصله به دربار آسمانی بازگشت و با تمام جزئیات وضعیت زمینیان را به امپراطور گزارش داد. امپراطور پس از شنیدن آن بسیار خوشحال شد؛ وی بلافاصله سن خو شن را در زندان آسمانی به حبس ابد محکوم و فرمان داد که به آنها سیصد سیلی بزنند.

اینگونه شد که زمین به لطف الهه زائو جون، این فرشته نجات، از فاجعه ای بزرگ در امان ماند.

۲) خرید عید (办年货 bàn niánhuò) :

خانواده های چینی نیز مانند ما ایرانیان، هر ساله پیش از جشن سال نو ملزومات خود را خریداری می کنند که شامل: دوبیتی مخصوص عید، کلمه فو، لباس جدید، مواد غذایی، خوراکی های مخصوص عید و….است.

۳) چسباندن دوبیتی های عید بهار، کلمه 福 برعکس و نقاشی سال جدید:

 امروزه در بسیاری از فروشگاه ها دوبیتی، نقاشی های سال نو، کاغدهای برش خورده تزئینی برای تزئین پنجره و ….. به صورت آماده یافت می شود. اما همچنان نقاشی ها و نوشته عادی دست نویس نیز موجود هستند. علاوه بر نقاشی و دوبیتی، چینی ها کلمه ی 福 (fú) را نیز به صورت وارونه بر روی در ورودی می چسبانند. شاید این سوال پیش بیاید چرا به صورت وارونه؟ در زبان چینی، فو به معنی خوشبختی است. از طرفی کلمه “倒” معادل کلمه وارونه بودن و “到” به معنی رسیدن است. این دو کلمه از نظر تلفظی کاملا یکسان هستند و dào تلفظ می شوند؛ در نتیجه از نظر تلفظی  با دیدن کلمه “خوشبختی وارونه”، جمله “خوشبختی می رسد” در ذهن متبادر می شود.

۴) دورهمی شب عید:

از جمله مهمترین رسوم سال نو چینی، گرد هم آمدن و خوردن غذاست که در زبان چینی به آن”( tuányuán fàn) 团圆饭” (Niányè fàn)”年夜饭”می گویند. چون در طول سال مردم اغلب درگیر مشغله های شغلی و روزمره خود هستند، بنابراین کمتر فرصت دید و بازدید و دورهم جمع شدن را دارند؛ شب عید بهار این فرصت را به همگان می دهد تا پس از مدت ها با هم دیداری تازه کنند و در جمع خانوادگی اوقات خوشی را بگذرانند. طبق رسوم دیرینه، انتخاب همه مردم برای این شب، خوردن جیائو زه های    (饺子jiǎozi) سرخ شده، بخار پز شده و یا آب پز است.

۵) شب زنده داری:

علی رغم سبک زندگی چینی ها که عادت به زود خوابیدن و سحر خیزی دارند، در این شب، اکثر مردم بیدار می مانند تا سال کهنه را بدرقه و به استقبال سال نو بنشینند، در اصطلاح به این کار (Shǒusuì) “守岁 ” گفته می شود. آنها در طول این مدت به آواز خوانی، نمایش، بازی، رقص و شادی می پردازند.

۶)آتش بازی:

پس از تحویل سال نو اولین کاری که هر خانواده انجام میدهد ترقه و آتش بازیست. ترقه و آتش بازی هر دو از اختراعات چینی ها هستند و صدای آنها سبب ایجاد جوی شاد و مهیج در اولین لحظات سال نو می شود. این شور و هیجان از نظر چینی ها بسیار خوش یمن است.

۷) دید و بازدید و دعای خیر در سال جدید:

از رسوم کهن و ریشه دار عید بهار (bàinián) 拜年است. پس از تحویل سال افراد به خانه اقوام، دوستان و آشنایان می روند و کوچکتر ها ضمن ادای احترام به بزرگترها و اجداد، تعظیم کرده و برای آنها دعای خیر، سلامتی و برکت می کنند. بزرگترها نیز با انواع شیرینی ها، آب نبات و (hóngbāo) 红包 پاکت قرمز(پول عیدی) از میهمانان پذیرایی می کنند. البته امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی و فضای مجازی، پاکت قرمز عیدی را نیز می توان به صورت آنلاین از طریق برنامه ویچت پرداخت کرد.

عید بهار چین بر اساس تقسیم بندی تقویمی:

عید کوچک(小牛xiǎonián):

روزهای بیست سوم و چهارم ماه دوازدهم قمری “عید کوچک” نامیده می شود؛ روزی که در آن برای الهه زائو قربانی می دهند. تانگ گوا جَن (糖瓜粘 táng guā zhān) نوعی شیرینی است که از ارزن و جو درست میشود. همان چیزی است که به این منظور استفاده میشود. خانه تکانی، قربانی دادن برای الهه زائو و خوردن شیرینی زائو از مهمترین فعالیت های عید کوچک هستند. در بعضی شهرها نیز کیک گندمی خوآ شائو (火烧 huǒshao)، کیک روغنی و سوپ دوفو می خورند.

شب عید:

در تقویم کشاورزی به آخرین شب سال، شب عید یا 除夕(chúxī) می گویند (با توجه به کبیسه بودن یا نبودن سال شب بیست نهم و یا سی ام ماه دوازدهم قمری). در این شب مردم سال کهنه را بدرقه و از سال جدید استقبال می کنند، دور هم غذا می خورند و عیدی می دهند.

در زمان امپراطوری چین (秦朝Qín cháo) و جو (周代 Zhōu dài) هر سال درست در این تاریخ مراسم دَ نوآ (大傩 dànuó) یا “اخراج ارواح پلید” برگزار می شد. در طی این مراسم به وسیله کوبیدن طبل، ارواح پلید و موجودات بیماری زا را فراری می دادند.

روز اول:

به این روز، روز مرغ (鸡日jīrì) یا روز آغاز (元旦) نیز می گویند. چون این روز اولین روز ماه، فصل و سال است به آن سن یوان (三元sānyuán) نیز می گویند.

آداب: ترقه بازی، دید و بازدید، ادای احترام به اجداد و بزرگترها و نوشیدن شراب است.

روز دوم:

به این روز، روز سگ (狗日gǒurì) گفته می شود. در این روز دخترانی که ازدواج کرده اند به همراه شوهر و فرزندانشان می بایست به دیدار پدر و مادر دختر بروند و با خود یک کیسه بزرگ کلوچه و آبنبات به عنوان هدیه ببرند. مادر نیز وظیفه دارد به مناسبت عید، آنها را بین همسایگان توزیع کند. اگر خانواده صاحب چند دختر باشند، دختران نباید در یک روز به خانه پدر و مادر بیایند و هر کدام باید در روز جداگانه به خانه پدری سر بزند. اگر به خانه باز گردند و برادرزادگان نیز آنجا باشند، به عنوان عمه باید به آنها پاکت قرمز عیدی بدهند، البته این پول با پولی که به عنوان عیدی دریافت کرده اند متفاوت است و باید جداگانه تقدیم شود.

روز سوم:

به این روز، روز خوک (猪日zhūrì) می گویند. بر اساس افسانه ها، نووَ (女娃 Nǚwá) در این روز خوک را خلق کرد، پس هیچ کس اجازه ندارد در این روز خوکی را بکشد. مردم بر این باورند که اگر در آن روز هوا عالی باشد، خوک ها در آن سال پروار تر خواهند شد که این سبب خوشحالی صاحبان آنها میشود.

آداب ویژه: سوزاندن عکس الهه ی “در”  (门神 ménshen)

روز چهارم:

به این روز، روز گوسفند (羊日Yángrì) می گویند. بر اساس افسانه ها، نووَ در این روز گوسفند را خلق کرد، پس هیچ کس اجازه ندارد در این روز گوسفندی را بکشد. مردم بر این باورند که اگر در آن روز هوا عالی باشد، گوسفندان در آن سال پروار تر خواهند شد.

روز پنجم:

به این روز، روز گاو (牛日niúrì) می گویند، همان روزی که طبق رسوم باید جیائو زه به صورت آب پز خورده شود. در این روز به فقرا رسیدگی شده و مغازه ها و فروشگاه ها فعالیت خود را از سر می گیرند.

روز ششم:

به این روز اسب (马日mǎrì) گفته می شود و اعمال روز پنجم در این روز نیز انجام میشود.

روز هفتم:

به این روز، روز خلق، روز انسان (人日rénrì) و یا روز پیروزی انسان نیز گفته میشود. در این روز نووَ پس از خلق حیوانات ذکر شده، انسان را نیز خلق کرد.

روز هشتم:

روز هشتم روزی است که در آن ارزن خلق شده است؛ مردم بر این باورند که اگر در این روز هوا خوب باشد، کشاورزان برنج و محصولات پر باری را در آن سال برداشت خواهند کرد.

 روز نهم:

نهمین روز از ماه اول قمری، زادروز امپراطور” یو دی” است که به نام های تییِن گونگ (天公tiāngōng) و در دائویسم به الهه آسمانی “یوان شی” نیز معروف است. بر اساس باورهای چینی ها، امپراطور یو دی بر سه جهان انسان، ارواح و الهه های دهگانه حکومت می کند. وی بلند مرتبه ترین خداست و به همین علت لقب تیین یعنی آسمان به امپراطور یو دی اطلاق داده می شود. در این روز بزرگ، زنان عود، شمع، گل و کاسه تبتی تهیه می کنند و آن را در فضای باز و ورودی حیاط قرار می دهند تا بدین وسیله هم خداوندگار یودی را عبادت کرده و هم طلب برکت و روزی کنند.

روز دهم:

چون تلفظ عدد ده و کلمه سنگ هر دو در زبان چینی”شی” ( shi) است، به همین دلیل چینی ها معتقدند که سنگ در این روز خلق شده است. در این روز آسیاب و هر وسیله سنگی دیگری نباید حرکت کند یا حداقل می بایست برای آن قربانی داد تا بتوان حرکتشان داد. مردم خه نن (河南Hénán) رسم دارند در این روز برای سنگها عود روشن کرده و به آنها ادای احترام کنند. همچنین معتقدند که در این روز برای نهار باید نان بخورند تا سالی پر از برکت و نعمت داشته باشند. در شن دونگ و یون چانگ نیز مراسم “حرکت دادن الهه سنگ” انجام میشود که در صورت موفقیت آمیز بودن، سالی پر برکت در انتظار خواهد بود.

روز یازدهم:

به این روز( 子婿日Zǐxù rì) به معنی” روز داماد” می گویند. در این روز پدر زن، داماد و دختر خود را به صرف غذا دعوت می کند. البته خانواده دختر برای این میهمانی تدارک سنگین نمی بینند، بلکه با غذاهای باقی مانده از تولد امپراطور یودی از میهمانان خود پذیرایی می کنند.

روز دوازدهم:

از این روز مردم خود را برای جشنواره فانوس آماده می کنند.

روز پانزدهم:

در این روز جشنواره فانوس برگزار می شود. این جشنواره یکی از زیباترین فستیوال هاست که در دوره خن (汉 hàn) تنها یک روز، در دوره تانگ (唐táng) سه روز، در دوره سونگ (宋sòng) پنج روز و در دوره مینگ (明míng) از روز هشتم تا هفدهم را جشن می گرفتند.